Historia

Po II wojnie światowej na Dolny Śląsk napłynęła ludność z wielu stron świata. Wśród osadników byli rzemieślnicy i kupcy, którzy zaczęli, szczególnie w większych miastach, uruchamiać zakłady usługowe, warsztaty i sklepy. Mający niekiedy długoletnie doświadczenie zawodowe rzemieślnicy zaczęli dążyć do powstania struktur cechowych w oparciu o przedwojenne wzory.

Na terenie Dolnego Śląska bardzo szybko zaczęto tworzyć zrzeszenia cechowe. W lipcu 1945 r. powstał Wojewódzki Cech Kominiarzy we Wrocławiu, w sierpniu – Cech Fryzjerów i Perukarzy w Jeleniej Górze, Cech Zbiorowy w Jaworze oraz Cech Piekarzy i Cukierników w Jeleniej Górze. W sumie w 1945 r. powstało na tym obszarze 43 cechy. Większość Cechów branżowych – 76 – powstała w roku 1946. W tej grupie znalazł się również Cech Zbiorowy Rzemiosł na miasto i powiat Bolesławiec. W 1947 r. utworzono jedynie 12 cechów. Wśród wszystkich 131 cechów utworzonych w latach 1945–1947 na terenie Dolnego Śląska, były 24 cechy zbiorowe. Później niż organizacja bolesławiecka powstały tylko 2 cechy zbiorowe – w Górze Śląskiej i Środzie Śląskiej.

Jedną z przyczyn tego stanu rzeczy było m.in. wolniejsze zaludnianie miasta i powiatu Bolesławiec, spowodowane zniszczeniami oraz dużą liczbą stacjonujących na tym terenie wojsk sowieckich. Największa fala osadnictwa przypadła na 1946 r. Osiedleńcy przybyli z różnych stron świata, trudnili się różnymi zawodami i posiadali różne wykształcenie. Wśród nich znaczną grupę stanowili kupcy i rzemieślnicy, którzy mieli być odpowiedzialni za odbudowę miasta i normalizację życia. Niezwykle ważną rolę pełnili piekarze czy masarze, zapewniający wyżywienie mieszkańcom.

10 lipca 1946 r. władze powiatowe, na wniosek Izby Rzemieślniczej z Wrocławia, wystosowały pismo do podległych im burmistrzów Bolesławca i Nowogrodźca, aby wezwały wszystkich rzemieślników do stawienia się na spotkanie w Bolesławcu. Na zebraniu, którego celem było powołanie Cechu Zbiorowego, mieli stawić się przedstawiciele Izby z Wrocławia, starostwa, kierownicy Referatu Przemysłowego i Referatu Aprowizacji i Handlu. 29 lipca 1946 r. w Bolesławcu zorganizowano zebranie, w czasie którego powołano Cech Zbiorowy Rzemiosł na miasto i powiat Bolesławiec. W skład zarządu weszli: Andrzej Czupkiewicz (ur. 1901 r. w Drohobyczu, mistrz wędliniarski) – Starszy Cechu, Alfred Kotowski (ur. 1898 r. w Brodach, piekarz, do Bolesławca przybył w maju 1945 r.), Marian Kuśnierz (mistrz szewski), Adam Kowalski (ur. 1907 r. w Drohobyczu, zegarmistrz, do Bolesławca przybył I transportem zorganizowanym 17 września 1945 r.). Siedzibą Cechu był lokal przy ul. A. Mickiewicza 6 w Bolesławcu.

Rzemieślnicy wywarli ogromny wpływ na odbudowę miasta i zapewnili jego sprawne funkcjonowanie już w pierwszych powojennych latach. Do ich zadań należało przede wszystkim zaopatrzenie miasta w żywność. W pierwszym zachowanym wykazie, dotyczącym składek wpłaconych przez członków Cechu za miesiąc sierpień 1946 r. widnieją następujące nazwiska rzemieślników:
z Bolesławca: Władysław Kowalczyk (masarz), Józef Brzozowski (piekarz), Władysław Borowiecki (masarz), Hieronim Raj (masarz), Henryk Misiak, Jan Szyda (piekarz), Władysław Oprzański, Alfred Kotowski (piekarz), Stanisław Rynowiecki (ślusarz), Adam Kowalski (zegarmistrz); z Grodowa (ob. Nowogrodziec): Władysław Słociński (rzeźnik-masarz), Wincenty Jaśkowski (rzeźnik-masarz), Franciszek Stangret, Tadeusz Politowicz, Edmund Rojewski (piekarz), Józef Lażewski, Stefan Wybierzyński (zegarmistrz); z Zełczowa (ob. Gościszów): Karol Ładocha (kowal); z Łąkowic Górnych (ob. Kraśnik Górny): Jan Świerczyński; z Książkowic (ob. Milików): Adam Gałek.

W końcu 1946 r. w Bolesławcu pracowało 106 rzemieślników i kupców, w 1947 r. – 107 (w tym 67 rzemieślników i 40 kupców). Według wykazu z 1949 r. grupa samych rzemieślników na terenie powiatu liczyła 86 osób. Dominowali piekarze, rzeźnicy i szewcy. Wśród nazwisk rzemieślników tego czasu pojawiają się również Marceli Najder (aptekarz) oraz Rudolf Skorupa (fotograf).

Ważnym wydarzeniem w życiu bolesławieckiego Cechu było poświęcenie sztandaru, które miało miejsce 26 października 1947 r., Dokonał go ks. bp dr Karol Milik z Wrocławia, protektorat poświęcenia sztandaru objęli: Jan Kumosz – starosta powiatu bolesławieckiego, Karol Lazar – Prezes Izby Rzemieślniczej we Wrocławiu, Aleksander Wrona – Przewodniczący Powiatowej Rady Narodowej, ksiądz Andrzej Gromadzki – dziekan bolesławiecki, Pukasiewicz – Dyrektor Izby Rzemieślniczej we Wrocławiu, profesor Tadeusz Szafran – Przewodniczący Miejskiej Rady Narodowej w Bolesławcu. Komitet wykonawczy tworzyli: Andrzej Czupkiewicz – Starszy Cechu, Alfred Kotowski – Podstarszy Cechu, Zygmunt Sadzikowski – sekretarz, Adam Kowalski – skarbnik. Do pocztu sztandarowego wyznaczono Michała Padewskiego, Stanisława Rynowieckiego i Jana Postrożnego. Godność rodziców chrzestnych sztandaru przyjęli: Franciszek Ciastoń – wicestarosta, inż. Napoleon Markiewicz – burmistrz Bolesławca, Ryszard Grochowski – pierwszy sędzia Sądu Powiatowego, Franciszek Mizerka – kierujący restauracją „Bydgoszczanka”, mistrz tokarski, inż. Tadeusz Markowski – dyrektor kopalni kwarcytów, Władysław Tatarczan – przewodniczący Prezydium Miejskiej Rady Narodowej, dyrektor szkoły podstawowej i zawodowej, Marian Królikowski – dyrektor gimnazjum, Bolesław Krause – fryzjer, kpt. Władysław Polański – kierownik wydziału aprowizacji Powiatowej Rady Narodowej, Władysław Kowalczyk – piekarz, dr Erazm Orski – prawnik, Feliks Niebieszczański – naczelnik Urzędu Skarbowego, Czesław Dujanowicz – inspektor szkolny, Zbigniew Aliński – kierujący restauracją „Lwowianka” (potem „Piast”), Emilian Doubrawa – kapitan i lekarz, kpt. Bolesław Korman – pierwszy komendant RKU, Rudolf Skorupa – pierwszy fotograf, Józef Kłosowski – lekarz, założyciel i pierwszy dyrektor szpitala, Piotr Komosiński – masarz, Edward Rogowski – burmistrz Nowogrodźca, Józef Jurasik – kierujący restauracją a także: Maria Kowalska, Marta Mizerka, Stanisława Puchalska, Maria Doubrawa, Janina Kumosz, Stefania Markowska, Stanisława Otrębowa, Zofia Krzyżanowska, Janina Krause, Stefania Orzechowa, Aniela Grochowska, Zofia Kłosowska, Wanda Niebieszczańska, Danuta Skorupa, Stanisława Korman, Maria Dujanowicz, pani Alińska, pani Tatarczan, Helena Ciastoń, Regina Sadzikowska, Maria Padewska.

Na sztandarze Cechu z jednej strony widniały wyhaftowane godło państwowe i herb miasta, a z drugiej wizerunek św. Rodziny (św. Józef był patronem Cechu) i napis „Bóg, Honor, Ojczyzna”. Wyszyty był na nim również rok powstania Cechu Zbiorowego w Bolesławcu – 1946 r. Wizerunek świętych zaszyto przed wystąpieniem członków Cechu w pochodzie 1-majowym. Któregoś roku sztandar został wysłany na wojewódzką uroczystość do Wrocławia i nigdy nie wrócił do Bolesławca.

W 1948 r. nastąpiła reorganizacja struktur cechowych w Polsce. Dekretem z dnia 3 kwietnia 1948 r. wprowadzono obowiązek przynależności do cechu wszystkich rzemieślników oraz nakaz łączenia cechów w okręgowe związki. Dekret określał kilka typów cechów: wojewódzkie, kilkuokręgowe, okręgowe, rejonowe i powiatowe. Drugi dokument – z dnia 21 kwietnia 1948 r. – powierzał izbom rzemieślniczym nadzór nad cechami i ich związkami w zakresie finansów i działalności statutowej. Konsekwencją wprowadzenia dekretów było rozwiązanie wszystkich cechów na Dolnym Śląsku (z wyjątkiem dwóch cechów wojewódzkich), w tym bolesławieckiego.

W wyniku tych zmian w 1948 r. powstało 121 nowych, przymusowych cechów z zarządami komisarycznymi oraz 6 okręgowych związków cechów. W Bolesławcu powstał Cech Wędliniarzy, będący prawnym następcą zlikwidowanego Cechu Zbiorowego, obejmujący swoim zasięgiem powiat bolesławiecki i lwówecki. Cech wpisano do rejestru cechów prowadzonego przez Wojewodę Wrocławskiego pod nr 112/48. 12 sierpnia 1948 r. nadano mu statut. Rzemieślnicy innych branż z terenu powiatu bolesławieckiego przynależeli także do cechów okręgowych zlokalizowanych w Jeleniej Górze, Lwówku i Zgorzelcu.

W 1949 r. na terenie powiatu bolesławieckiego funkcjonowało 86 zakładów rzemieślniczych. Dominowali piekarze, rzeźnicy i szewcy.

Kolejna zmiana organizacyjna nastąpiła na początku lat 50. XX w. 15 lutego 1950 r. Wojewoda Wrocławski opublikował zarządzenie nr P.R.-Ch/1/50, w którym, z dniem 1 marca 1950 r. powołał m.in. 30 cechów rzemiosł różnych, zrzeszających wszystkich rzemieślników z poszczególnych powiatów. W ten sposób doszło do przemianowania Cechu Wędliniarzy na Cech Rzemiosł Różnych w Bolesławcu. Zarządy cechów były sprawowane komisarycznie. W dniu 16 grudnia 1950 r. został zatwierdzony przez Prezydium PRN w Bolesławcu statut Cechu. Cech podlegał Izbie Rzemieślniczej we Wrocławiu za pośrednictwem Okręgowego Związku Cechów w Legnicy.

Działalność Cechu była mocno ograniczana, władze dążyły do tworzenia spółdzielni i likwidacji wszelkich form prywatnej działalności gospodarczej. Na prywatnych przedsiębiorców nałożono wysoki, rujnujący podatek zwany domiarem, który w obliczu zamykania hurtowni, będących źródłem zaopatrzenia sklepów i warsztatów, zmusił do przeniesienia się wielu rzemieślników do spółdzielni pracy. Cech borykał się z wieloma problemami. Z arkuszy kontroli, przeprowadzonych w latach 1951–1952 przez Izbę Rzemieślniczą we Wrocławiu wynika m.in., że Cech: nie prowadził w tym czasie dokumentacji, nie organizował zebrań, miał problemy z pozyskiwaniem składek, nie uregulował spraw ruchomości poniemieckich użytkowanych w biurze Cechu. Zarząd działał w niepełnym składzie. W latach 1950–1951 sprawowali go: Starszy Cechu – Andrzej Czupkiewicz, Podstarszy Cechu – Alfred Kotowski (który wyjechał z Bolesławca), sekretarz – Bolesław Krauze, skarbnik – Edmund Jagielski; w 1952 r.: Starszy Cechu – Franciszek Mizerka, Podstarszy Cechu – Józef Kubiak, sekretarz – Bolesław Krauze, skarbnik – Edmund Jagielski. Trudny okres trwał kilka lat i doprowadził do znacznego zmniejszenia liczby zakładów prywatnych. W 1952 r. Cech liczył 45 członków, a dwa lata później rzemieślników zrzeszonych w Cechu zostało już tylko 35, w tym 7 piekarzy.

W 1955 r. nastąpiły kolejne zmiany organizacyjne. Zgodnie z zarządzeniem Ministra Przemysłu Drobnego i Rzemiosła z dnia 4 października 1955 r. z końcem 1955 r. zlikwidowano wszystkie okręgowe związki cechów, a ilość cechów zmniejszono do 29 (4 cechy branżowe i 25 cechów rzemiosł różnych). Wśród cechów, które pozostały był Cech Rzemiosł Różnych z siedzibą w Bolesławcu.

W 1956 r. doszło do zmian we władzach centralnych kraju i do tzw. odwilży gomułkowskiej. 11 września 1956 r. Sejm uchwalił nową ustawę o izbach rzemieślniczych i Związku Izb. Ustawa spełniała postulaty demokratyzacji samorządu rzemieślniczego, zniesienia zarządów komisarycznych, wprowadzała realny system podatkowy, a także wyznaczała rzemiosłu konkretne zadania w spełnianiu planów gospodarczych. W listopadzie 1956 r. w bolesławieckim ratuszu doszło do spotkania około 100 lokalnych rzemieślników, których większość wystąpiła ze Spółdzielni Pracy i wstąpiła do Cechu Rzemiosł Różnych. Starszym Cechu pozostał Franciszek Mizerka, a do zarządu weszli: Lesław Żabski, Bolesław Krauze, Edmund Jagielski i Alojzy Skorupa. Biurem Cechu dalej kierował Antoni Merdas. Cech w 1956 r. liczył aż 120 członków, co w porównaniu ze stanem z 1954 r., oznaczało znaczny wzrost.

W sierpniu 1957 r. obchodzono dziesięciolecie Cechu. W uroczystościach rocznicowych udział wzięli przedstawiciele władz wojewódzkich i delegacje z Izby Rzemieślniczej z Wrocławia. Byli też przedstawiciele władz miejskich i powiatowych, członkowie organizacji społecznych i członkowie Cechu.

W październiku 1961 r. zarząd Cechu wystąpił z propozycją utworzenia Wielobranżowej Spółdzielni Zaopatrzenia i Zbytu w Bolesławcu, która powstała 19 lutego 1962 r. Do kręgu organizatorów należeli: Franciszek Mizerka, Marian Jarosz (wulkanizatorstwo), J. Winiarski, Antoni Igras (kowal), Otton Zych (szklarz), Dymitr Jusypenko, S. Czepiel oraz Bolesław Kwiatkowski. Do Spółdzielni, która swym zasięgiem obejmowała powiaty: bolesławiecki, lwówecki, lubański i zgorzelecki, przystąpiło 23 rzemieślników. Prezesem został Franciszek Mizerka, a przewodniczącym Rady Spółdzielni – Zygmunt Kamrowski (ceramik).

W Bolesławcu, podobnie jak w innych miastach, corocznie w ramach: „Wiosny Bolesławieckiej” organizowano Dni Rzemiosła. Odbywały się wówczas spotkania rzemieślników z władzami, prezentacje osiągnięć i planów, były one również okazją do nagrodzenia wyróżniających się rzemieślników. Wydarzeniom tym towarzyszyły występy artystyczne, wydarzenia sportowe, pokazy, spotkania z ludźmi kultury i sztuki.

Wydarzeniem na szeroką skalę był Dzień Rzemiosła Dolnośląskiego, zorganizowany 10 maja 1962 r. Licznie wzięli w nim udział rzemieślnicy z całego byłego województwa wrocławskiego, delegacje cechowe z innych województw, przedstawiciele władz różnego szczebla oraz wiceprzewodniczący Komitetu Drobnej Wytwórczości – Stanisław Gabryl.

W roku 1966 ruszyły przygotowania do obchodów 20-lecia Cechu, które miały odbyć się w 1967 r. Powołano wówczas Koło Młodych Rzemieślników, które miało na celu szkolenie nowych adeptów różnych zawodów, a także przekazywanie wiedzy młodszym pokoleniom. Nadano także srebrne i złote odznaki „Zasłużonego Mistrza w szkoleniu i wychowaniu uczniów” dla mistrzów będących najlepszymi nauczycielami zawodu.

7 maja 1967 r. zorganizowano uroczystości 20-lecia rzemiosła bolesławieckiego Jubileusz połączono z obchodami 22. rocznicy zakończenia II wojny światowej. W skład Komitetu Organizacyjnego obchodów weszli: Franciszek Mizerka – Starszy Cechu, Michał Bigosiński – mistrz fryzjerski, Władysław Grzęda – mistrz piekarski, Zdzisław Tarnachowicz – mistrz fryzjerski, Jan Moryson – mistrz fryzjerski, Józef Kotul – mistrz mechaniki precyzyjnej, Stefan Donarski – mistrz piekarski, Kazimierz Korol – technik budowlany, Eugeniusz Stachowski – malarz, Stanisław Ignaczak – elektryk. W Komitecie Honorowym uroczystości zasiadali: Włodzimierz Lechowicz – Przewodniczący Komitetu Drobnej Wytwórczości (były minister handlu); Władysław Wiśniowski – poseł na Sejm PRL, Wiceprezes Izby Rzemieślniczej we Wrocławiu; prof. Leonard Hohense – sekretarz centralnego komitetu Stronnictwa Demokratycznego w Warszawie; Józef Piskorski – Prezes Rady Związku Izb Rzemieślniczych, Prezes Rady Centralnego Związku Rzemieślniczych Spółdzielni Zaopatrzenia i Zbytu w Warszawie, Prezes Izby Rzemieślniczej w Oleśnicy; Julian Sadłowski – Prezes Związku Izb Rzemieślniczych w Warszawie; Tadeusz Brzeski – Dyrektor Izb Rzemieślniczych w Warszawie; Jerzy Raminger – Prezes Centralnego Związku Rzemieślniczych Spółdzielni Zaopatrzenia i Zbytu w Warszawie; prof. dr Antoni Knot – Przewodniczący Wojewódzkiego Komitetu Stronnictwa Demokratycznego we Wrocławiu; Zofia Bartecka – Sekretarz Wojewódzkiego Komitetu Stronnictwa Demokratycznego we Wrocławiu; inż. Stanisław Panek – Wiceprzewodniczący Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu; Franciszek Juszczak – Prezes Izby Rzemieślniczej we Wrocławiu, Kazimierz Żyłko – Dyrektor Izby Rzemieślniczej we Wrocławiu; Mieczysław Szwefel– Wicedyrektor Izby Rzemieślniczej we Wrocławiu; Franciszek Senderecki – Sekretarz Komitetu Powiatowego PZPR w Bolesławcu; lek. Józef Kłosowski – Przewodniczący Powiatowego Komitetu Stronnictwa Demokratycznego w Bolesławcu; Tadeusz Kamola – Sekretarz Powiatowego ZSL w Bolesławcu; Edward Lercher – Przewodniczący Prezydium PRN w Bolesławcu; Stanisław Kalak – Przewodniczący Prezydium MRN w Bolesławcu; Józef Buldańczyk – Przewodniczący Powiatowego Komitetu Frontu Jedności Narodu w Bolesławcu, Michał Pawłowski – Przewodniczący Miejskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu w Bolesławcu; Dowódca Garnizonu Bolesławiec. Na uroczystość przybyły delegacje z: Lubina, Jawora, Góry, Świdnicy, Zgorzelca, Oławy, Bystrzycy Kłodzkiej, Dzierżoniowa, Kamiennej Góry, Strzelina, Kłodzka, Jeleniej Góry, Oleśnicy, Cechu Elektryków z Wrocławia, Cechu Rzemiosł Metalowych z Wrocławia, Cechu Rzemiosł Skórzanych z Wrocławia.

Uroczystości rozpoczęły się o godzinie 10.00 pod siedzibą Cechu przy ul. Janka Krasickiego 15 (dzisiejsza ul. M. Opitza), gdzie rozpoczęto formowanie pochodu, który wyruszył następnie w kierunku pomnika II Armii Wojska Polskiego. Pochód szedł ulicami: Janka Krasickiego, Karola Miarki, na Plac Armii Czerwonej (dzisiejsza ul. Bankowa) – gdzie złożono kwiaty pod tablicą ZBoWiD i pod Pomnikiem Wdzięczności Armii Radzieckiej – następnie przeszedł ulicami: Dąbrowszczaków (dzisiejsza ul. Kościelna), B. Prusa, gen. K. Świerczewskiego i H. Sienkiewicza (obie tworzą dziś ul. Zgorzelecką). Pod pomnikiem złożono kwiaty i uczczono rocznicę zakończenia II wojny światowej. Kolejnym punktem uroczystości było zwiedzenie Cmentarza Marszałka Kutuzowa i akademia w sali Jednostki Wojskowej.

W czasie akademii wygłoszono referat okolicznościowy, wyróżniono zasłużonych rzemieślników oraz wręczono Cechowi nowy sztandar. Miał on wielkość 100×110 cm. Na jednej stronie – w kolorze czerwonym – umieszczono godło PRL i osiem emblematów rzemieślniczych. Na drugiej – w kolorze zielonym – znajdował się napis „Cech Rzemiosł Różnych w Bolesławcu 1947–1967”, a w górnym narożniku widniał herb miasta. Sztandar został ufundowany przez rzemieślników, którzy wpłacali dobrowolne składki.

Ważnym elementem obchodów było także uroczyste wbijanie okolicznościowych Gwoździ Pamiątkowych, których łącznie wykonano 233 sztuki. Zawierały one dane zaprzyjaźnionych Cechów śląskich, imiona i nazwiska polityków, rzemieślników i zasłużonych. Wśród członków cechu, którzy otrzymali imienne gwoździe byli: Starszy Cechu – Franciszek Mizerka, Podstarszy – W. Rachubiński, Podstarszy – Bolesław Kwiatkowski, sekretarz – Alojzy Skorupa, skarbnik – Edmund Jagielski, członek zarządu – Marian Cichy, członek zarządu – Marian Worwąg, członek zarządu – Józef Wasiuk, a także: Józef Kubiak, Józef Mostowiak, Z. Rybak, St. Kopacz, Stefan Donarski, Filip Michalik, Bronisława Patena, H. Lisowski, Stanisław Stupiec, F. Bartoń, J. Puchalski, St. Abramowicz, Alfred Kotowski, C. Skulski, Jan Onacki, M. Żelazko, Stanisław Ignaczak, Marian Młotek, B. Gwóźdź, Jerzy Sokołowski, Oskar Raab, J. Drąg, B. Sikora, Eugeniusz Stachowski, Otton Zych, J. Buszta, T. Dymitrion, St. Michnowski, Stefan Kostulski, Piotr Świrski, J. Krzemiński, Stanisława Długosz, H. Kowalczyk, W. Kwiatkowski, Karol Ładocha, Andrzej Skiba, B. Zielonka, Józef Kotul, Michał Bigosiński, Karolina Dmochowska, Władysław Grzęda, T. Horoszko, Adam Kwiatkowski, Jan Moryson, Lucjan Rewers i R. Iwaniec. Podczas akademii wręczono też odznaczenia. Honorową Odznakę Rzemiosła otrzymali: Władysław Grzęda, Wojciech Rachubiński i Wieczysław Kapusto. Dolnośląską Odznakę Rzemiosła otrzymali: Jerzy Sokołowski, Stanisława Długosz, Bronisława Patena, Karol Bocheński, Waldemar Danielewicz, Zdzisław Tarnachowicz, Józef Wasiuk, Lucjan Rewers, Bolesław Kwiatkowski, Marian Cichy, Otton Zych i Józef Kubiak.

W 1970 r. Cech liczył 262 członków, a ich ilość stale wzrastała. Zarząd stanowili wówczas: Franciszek Mizerka – Starszy Cechu, Alojzy Skorupa – I Podstarszy, Władysław Grzęda – II Podstarszy, Marian Młotek – sekretarz, Bolesław Kwiatkowski – skarbnik, Marian Cichy, Michał Bigosiński, Józef Kotul, Marian Worwąg Władysław Kotowski – członkowie Zarządu.

W 1973 r. doszło do zmian w kierownictwie Cechu. Franciszka Mizerkę na stanowisku Starszego Cechu zastąpił Alojzy Skorupa. W końcu tego roku liczba zakładów usługowo-wytwórczych wynosiła 281. Jednym z najaktywniejszych członków w tym czasie był artysta-rzemieślnik Mieczysław Żołądź, twórca m.in. malowideł we wnętrzach Pałacu Ślubów bolesławieckiego ratusza, a także kawiarni „Ratuszowa”, „Toskano”. Ponadto należy wymienić Jerzego Sokołowskiego, Adama Kowalskiego i Antoniego Makowskiego, którzy pracowali przy uruchomieniu historycznego zegara na zabytkowej wieży ratusza miejskiego, czy fryzjera – Ludwika Orzecha.

W 1975 r. przeprowadzono reformę administracyjną kraju, w wyniku której powstało 49 województw. W następstwie tych zmian, 1 października 1975 r., bolesławiecki Cech swym zasięgiem objął tereny sąsiednich miast i gmin – Nowogrodźca, Lwówka Śląskiego, Węglińca, Osiecznicy i gminy Bolesławiec. Poszerzenie zasięgu Cechu i rozwój rzemiosła w regionie wpłynęły na zwiększenie liczby warsztatów, których w tym czasie funkcjonowało 379. Mimo to rzemieślnicy wskazywali liczne problemy, które utrudniały działanie. Odczuwalny był kłopot z zaopatrzeniem w materiały i surowce, narzekano na politykę podatkową i kredytową, a także na złe uwarunkowania, co do zatrudniania i szkolenia uczniów. Wszystko to utrudniało inwestowanie w rozwój zakładów, co przekładało się na niskie zyski. Odpowiedzią na rosnące problemy lokalowe było wybudowanie przez Spółdzielnię Wielobranżową pawilonu przy ul. H. i W. Tyrankiewiczów, który miał służyć 8 rzemieślnikom.

Cech Rzemiosł Różnych w Bolesławcu w latach 80. XX w. był zarządzany przez dwóch następujących po sobie Starszych – Bolesława Kwiatkowskiego i Eugeniusza Stachowskiego. W 1982 r. członkami Cechu byli m.in.: Zdzisław Abramowicz, Zdzisław Brzeziński, Jerzy Gajski, Wiesław Krawczyk, Maria Łokocka, Józef Olszewski, Weronika Kowalska, Jan Piekarski, Wiesław Śliwiński, Stanisław Stupiec, Józef Szmygin, Lucjan Sztandera, Maria Śląska, Stanisław Weja, Franciszek Nikiforuk, Jan Kędzierski, Bronisława Ślusarczyk, Henryk Popiołek, Tadeusz Sadowski, Mieczysław Moskwa. W skład Zarządu Cechu wchodzili wówczas m.in.: Starszy Cechu – Eugeniusz Stachowski, Podstarszy Cechu – Alojzy Skorupa, Podstarszy Cechu – Michał Piotrowski, członkowie Zarządu: Szczepan Michalczuk, R. Szymala. Pracownikami biura byli: B. Wrońska, A. Snopek, Barbara Dylewska, S. Markiewicz, Urszula Róg, K. Chmiel, Gabriela Olczak i L. Jarząb.

W roku 1989 podczas walnego zgromadzenia członkowie Cechu ustanowili tytuł Honorowego Starszego Cechu. Tytuł ten jako pierwszy nadano Franciszkowi Mizerce, który poza sprawowaniem funkcji Starszego Cechu bolesławieckiego, zasiadał również w Radzie Izby Rzemieślniczej we Wrocławiu. W końcu 1984 r. Cech skupiał około 644 zakładów, a rok później już 716. Branżę budowlaną reprezentowało aż 300 zakładów, a ceramiczną około 40. Obok branży spożywczej, krawieckiej i fryzjerskiej, rzemieślnicy trudnili się także mechaniką pojazdową, elektromechaniką, ślusarstwem czy produkcją zabawek. Dla życia bolesławian duże znaczenie mieli przedstawiciele branży budowlanej, którzy wykonywali wiele remontów i zbudowali wiele obiektów na potrzeby mieszkańców. Odczuwalna była niedostateczna ilość fachowców trudniących się naprawą sprzętu gospodarstwa domowego, bieżnikowania opon, naprawą okien i szklenia. Wynikało to z małej ilości szkolonych uczniów w Zasadniczej Szkole Zawodowej. W latach 1971–1984 liczba zakładów szkolących wzrosła z 49 do 61. Stale rosła także ilość branż, a mimo to liczba uczniów pozostawała niemal stała i oscylowała pomiędzy 99 a 116. Rosła liczba czeladników. Do 1979 r. także zwiększyła się ilość osób, które złożyły egzamin mistrzowski, od 1982 r. zaczęła się jednak zmniejszać, a w 1984 r. spadła do 1. W 1986 r. Cech obchodził uroczyście 40-lecie swojego istnienia. Na fasadzie budynku przy ul. M. Opitza umieszczono wówczas tablicę o treści:

WIERNI MIASTU I JEGO MIESZKAŃCOM W 40-LECIE OBYWATELSKIEJ I PATRIOTYCZNEJ SŁUŻBY 1946-1986 BOLESŁAWIECCY RZEMIEŚLNICY

W latach 80. XX w. pojawiła się tendencja do tworzenia nowych cechów branżowych w regionie. W 1982 r. władze Lwówka Śląskiego podjęły decyzję o reaktywacji cechu, funkcjonującego w tym mieście jako samodzielna organizacja do 1975 r. Bolesławieccy rzemieślnicy zabiegali jednak o to, by lwówecki cech stał się filią Cechu Rzemiosł Różnych w Bolesławcu.

W Nowogrodźcu, decyzją Urzędu Wojewódzkiego z 7 czerwca 1982 r., powstał Cech Rzemiosł Ceramicznych, do którego przeszło wielu rzemieślników całego województwa jeleniogórskiego, w tym około 50 rzemieślników z Cechu z Bolesławca. Cech działał na podstawie statutu z dnia 17 czerwca 1982 r. W skład komitetu założycielskiego weszli: Stanisław Wiza (Parowa), Sławomir Warde (Bolków), S. Stefan (Jelenia Góra), Wiesław Wolski (Bolesławiec), Edward Gmerczyński (Jagodzin), Józef Rutyna (Nowogrodziec), Mieczysław Nowacki (Bolesławiec), Jan Onacki (Nowogrodziec), Kazimierz Gorczyński (Nowogrodziec), Kazimierz Korol (Gierałtów), Anna Kisielewska (Bolesławiec), Waldemar Wróblewski (Radogoszcz), Andrzej Kajzer (Bolesławiec), Stanisław Kumosz (Bolesławiec), Jerzy Kumosz (Bolesławiec), Jerzy Sołtysek (Milików) oraz Mieczysław Jędruszczek (Bolesławiec). W Zarządzie Cechu znaleźli się: Stanisław Wiza, Karol Kędzierski, Wiesław Wolski, Adam Kwiatkowski, Zygmunt Surma, Mieczysław Nowicki oraz Józef Rutyna. Członkami byli ponadto m.in.: Grażyna Górna, Bolesław Rutyna, Franciszek Rutyna, Stanisław Walkowiak, Waldemar Sawicki, Jan Kiełbowicz, Irena Gesner, Ryszard Straburzyński, Kazimierz Orawiec, Zbigniew Waśnik, Zygmunt Kamrowski, Maria Dziadyk, Józef Buldańczyk, Władysław Wolski oraz Konrad Smolarzyk. W tym samym roku powołano Komitet Założycielski Rzemieślniczej Spółdzielni Ceramików w Nowogrodźcu.

Pod koniec roku 1982 Cech Rzemiosł Ceramicznych w Nowogrodźcu zrzeszał 65 członków (właścicieli 55 zakładów), w 1983 r. – 72 (właścicieli 60 zakładów), w 1984 r. – 75 członków (właścicieli 62 zakładów). Pod koniec lat 80. XX w. liczba zakładów ceramicznych spadła, w związku z czym w 1989 r. organizacja została rozwiązana. Ostatnim Starszym Cechu był Kazimierz Gorczyński.

Zmiany ustrojowe miały znaczący wpływ na funkcjonowanie zakładów rzemieślniczych w całym kraju. W ciągu czterech lat – między 1988 a 1992 r. liczba zrzeszonych w Cechu na terenie Bolesławca gwałtownie spadła – z blisko 1000 do ok. 200. Zniesiono obowiązkową przynależność do cechów, co spowodowało ich opuszczanie przez wielu rzemieślników, którzy nie widzieli potrzeby zrzeszania się i opłacania składek. Mimo dysponowania skromnymi środkami finansowymi Cech prowadził działalność statutową. Trudny okres udało się przetrwać m.in. dzięki determinacji ówczesnego Zarządu Cechu, któ- Jan Rybacki – właściciel zakładu fryzjerskiego przy pracy ry w 1992 r. tworzyli: Eugeniusz Stachowski, Józef Musiał, Adam Kopeć, Lucjan Rewers, Krystyna Skirpan, Zbigniew Łucki, Józef Klich, Czesław Pawlikowski i Bolesław Buryło. Władze cechowe złożyły się na zakup komputera dla Cechu, a rzemieślnik Jerzy Rutkowski podarował kserokopiarkę. Pojawiły się jednak problemy pomiędzy władzami miasta a Cechem. Najważniejszym postulatem członków Cechu była ochrona interesów lokalnych przedsiębiorców. Władze wskazywały jednak na niekonkurencyjność ofert miejscowych przedsiębiorców. Konflikt miał podłoże polityczne, jednak szybko został zażegnany.

Bolesławiecki Cech przez cały okres swojego istnienia dbał nie tylko o sprawy zawodowe, ale też aktywnie udzielał się jako organizacja społeczna. Wspierał Bolesławiecki Klub Sportowy, Stowarzyszenie Cukrzyków, Związek Inwalidów Wojennych, Towarzystwo Miłośników Bolesławca, Polski Czerwony Krzyż, stowarzyszenia Kresowe. Współpracował ze szkołami, m.in. z: Zespołem Szkół Handlowych i Usługowych (wcześniej Zespół Szkół Zawodowych), Gimnazjum Samorządowym nr 3 (dawniej Szkoła Podstawowa nr 8), Szkołą Podstawową w Kraśniku Górnym, Liceum Medycznym. Bardzo dobrze układała się współpraca z bolesławieckimi harcerzami, którym Cech ofiarował namioty o wartości 12 tys. zł. W 1958 r. Cech przekazał kwotę 5 tys. zł na nowy sztandar, który używany jest w hufcu ZHP do dzisiaj. Kolejne lata zacieśniły współpracę obu tych środowisk i rzemieślnicy zaczęli wspierać finansowo harcerskie akcje letnie. Troską otaczał też młodzież pochodzącą z niezamożnych rodzin. Od 1958 r. fundował nagrody dla uczniów osiągających wyróżniające wyniki w nauce i praktyce rzemieślniczej. Wybranym dzieciom z Domu Dziecka Cech fundował także książeczki mieszkaniowe.

W 1968 r. rzemieślnicy z bolesławieckiego Cechu pomogli w usuwaniu skutków katastrofy, jaka rok wcześniej zdarzyła się w Iwinach. Na ten cel przekazali w sumie około 15 tys. zł. Na budowę ośrodka sportowo-rekreacyjnego nad Bobrem Cech ofiarował kwotę w wysokości 260 tys. zł. Wsparł także Muzeum Regionalne (obecnie Muzeum Ceramiki), przekazując 42 tys. zł na remont elewacji. W 1995 r. członkowie Cechu włączyli się aktywnie w budowę pomnika Kresowiaków na pl. Dworcowym. Inicjatorem działań był Adam Kowalski (członek Cechu oraz Stowarzyszenia Ziemi Drohobyckiej w Bolesławcu), przedsięwzięcie wsparli także: Eugeniusz Stachowski, Marek Syguła, Bolesław Buryło oraz Janusz Jakubowski.

Cech z Bolesławca aktywnie angażował się w sprawy Izby Rzemieślniczej we Wrocławiu i innych cechów z terenu Polski, m.in. z: Raszyna, Wolina, Białobrzegów, Piaseczna, Złotoryi czy Lubina. W 1958 r. bolesławianie wzięli udział w uroczystości wręczenia nowego sztandaru dla cechu w Środzie Śląskiej a samą imprezę wsparli dotacją finansową. Z okazji 700-lecia cechu piekarzy z Krakowa, rzemieślnicy z Bolesławca wsparli ich uroczystość kwotą 10 tys. zł. Spore środki finansowe przeznaczono na Fundusz Grunwaldzki. Była to ogólnopolska akcja będąca wstępem do świeckich obchodów 1000-lecia Państwa Polskiego. Zyski ze sprzedaży specjalnych cegiełek miały być przeznaczone na organizację obchodów 550. rocznicy bitwy pod Grunwaldem. Rzemieślnicy bolesławieccy zgodzili się dodatkowo na dobrowolne opodatkowanie swoich zysków (3% ryczałt) na rzecz Funduszu Millenium. Rzemieślnicy wsparli także budowę Pomnika Powstania Warszawskiego w Warszawie, odsłoniętego w 1989 r.

Ważnym aspektem było wszechstronne wsparcie rzemieślników i ich rodzin na pozazawodowej płaszczyźnie, rozwijanie zainteresowań. W 1948 r. zorganizowano pierwszy Rzemieślniczy Klub Sportowy „Bolesławia”, którego inicjatorami byli między innymi: Michał Bigosiński (fryzjer), Marian Kuśnierz (szewc) i Marceli Najder (aptekarz). W Klubie zorganizowano sekcje: piłki nożnej, siatkówki, tenisa stołowego i szachów. W roku 1955 został on włączony, podobnie jak inne kluby sportowe działające na terenie Bolesławca, w struktury Bolesławieckiego Klubu Sportowego. Bolesławieccy rzemieślnicy: Michał Bigosiński i Eugeniusz Stachowski weszli do Zarządu BKS.

Od 1957 r. Cech organizował imprezy z okazji Dnia Dziecka, wręczając najmłodszym paczki ze słodyczami i owocami. W latach 1962–1968 dzieci rzemieślników mogły korzystać z kolonii letnich w Giebułtowie koło Świeradowa, a w latach 70. w Mikoszewie. Natomiast sami rzemieślnicy mogli wypoczywać we własnym ośrodku w Międzywodziu. Cech był organizatorem licznych wycieczek turystyczno-krajoznawczych, wczasów, imprez kulturalnych. Dla młodych rzemieślników organizowano żeglarskie, konne albo wędrowne obozy wypoczynkowe. Fundusz socjalny Cechu służył osobom mającym jakiekolwiek problemy finansowe. Rzemieślnicy mieli też własną Kasę Wzajemnej Pomocy, z której wypłacano pieniądze na wypadek wydarzeń losowych.